Funkcjonowanie dziecka w „rodzinie alkoholowej”
Rodzina, w której pojawia się problem alkoholowy, nigdy nie będzie taką samą rodziną jak ta, w której ten problem nie występuje. Bo czy normalną może być rodzina w której nie każdy spełnia role, które powinien spełniać? Czy ojciec pijący alkohol, lub matka wybierająca alkohol zamiast własnych dzieci, będą w stanie spełniać role opiekuńczych i kochających rodziców? Relacje między poszczególnymi członkami rodziny stają się nieprawidłowe, wypaczone, chwiejne, a wręcz patologiczne. Przecież to rodzice w procesie socjalizacji mają uczyć dziecko jak ma żyć, jak ma postępować. Ale jak ma ten proces wyglądać jeżeli rodzina myśli tylko o tym, żeby na światło dzienne nie wyszedł wstydliwy problem alkoholowy jednego z członków rodziny.
Różni autorzy w podobny sposób definiują „rodzinę alkoholową”. Wszystkie definicje zwracają uwagę na fakt, że w tego typu rodzinach jest przynamniej jedna osoba, która nadużywa alkoholu.
W. Sztandar podaje dwie, bardzo zbliżone do siebie definicje: „Rodzina z problemem alkoholowym to rodzina, w której ktoś pije w sposób nadmierny, destrukcyjny lub niekontrolowany” 26. oraz „Za rodzinę z problemem alkoholowym uważa się rodzinę, w której choćby jedna osoba pije w sposób przynoszący szkodę” Osobą uzależnioną jest najczęściej jeden z rodziców, rzadziej dziecko 27.
M. Szczepaniak i W. Ambrozik, których definicję przytoczę wskazują także na to, że choroba alkoholowa jednej osoby negatywnie wpływa na funkcjonowanie całej rodziny: „Termin rodzina alkoholowa jest używany do określenia takiej rodziny, w której jedna lub więcej osób nadmiernie pije alkohol, a fakt ten staje się osią, wokół której organizuje się życie jej członków” 28. oraz „rodzina alkoholiczna, tzn. taka, w której przynajmniej jeden z jej członków pije nadmiernie - ponad powszechnie przyjęte w tym względzie wzory - i na skutek tego wyzwala istotne zmiany w układzie pozycji, ról i stosunków wewnątrzrodzinnych, powodując równocześnie zaburzenia w całościowym jej funkcjonowaniu” 29.
Do harmonijnego rozwoju człowiek potrzebuje poczucia bezpieczeństwa. W rodzinie alkoholowej każdy - a zwłaszcza małe dziecko – tego bezpieczeństwa nigdy nie zazna. Nic więc dziwnego, że rozwój dzieci w takich rodzinach przebiega nieharmonijnie, wyrabiając w nich nawyki, które powstają wskutek uruchamiania postaw obronnych, mających uchronić przed lękiem, smutkiem, złością, wstydem lub poczuciem winy, jakie wzbudzają u dziecka zachowania rodzica-alkoholika i rodzica, który z tym alkoholikiem żyje, bo przecież pijący rodzic obsesyjnie zajmuje się piciem, a niepijący obsesyjnie z tym piciem walczy. Alkoholizm staje się sprawą kluczową w życiu rodziny, staje się punktem odniesienia zachowań i przeżyć wszystkich członków rodziny. Nie mówimy już wtedy o rodzinie z alkoholikiem, ale o rodzinie alkoholowej. Taką rodzinę charakteryzują: zamknięcie i izolacja przed światem zewnętrznym, oraz zakłamanie i brak szczerości 30.
Jak w takiej rodzinie ma prawidłowo przebiegać proces socjalizacji? Jak w takiej rodzinie dziecko miałoby się nauczyć robić coś dla siebie, nie martwiąc się o innych? Jak miałoby nauczyć się cieszyć i bawić bez niepokoju, ufać ludziom i odnosić do najważniejszych osób z podziwem? Jak ma spokojnie budować swoje poczucie wartości, skoro rodzice uczą go raczej niewiary, manipulacji, kłamstw, użalania się nad sobą, agresji i nieodpowiedzialności? Należy pamiętać, że alkoholizmu w rodzinie nie da się ukryć i dziecko zawsze ulegnie jego wpływowi 31. Rodzice zawsze będą wpływać na dziecko, na jego rozwój, jak również na jego sposób spostrzegania siebie, swojej rodziny oraz otaczającego świata. Dziecko od rodziców uczy się jak spostrzegać świat, ludzi, jak oceniać sytuacje, w których uczestniczy, jak funkcjonować w życiu. Obraz świata w rodzinie alkoholowej będzie zawsze inny niż w rodzinie bez problemu alkoholowego: bo jak nauczyć się prawidłowych wzorców zachowań od pijanego rodzica, który ma problem sam ze sobą, który nie potrafi normalnie żyć? 32.
Z jednej strony niezaspokojenie podstawowych potrzeb, chaos i brak stabilizacji, a z drugiej strony pragnienie tej stabilizacji za wszelka cenę, powoduje, że dzieci przyjmują nieprawidłowe role, służące chęci ratowania spójności i stabilizacji rodziny. Dzieci w rodzinie alkoholowej ukrywają i tłumią swoje uczucia, czują się bezradne, zrozpaczone i za wszelką cenę starają sobie poradzić z tymi negatywnymi uczuciami. Samotność czują nie tylko w rodzinie, ale również wśród rówieśników, boją się bliższych kontaktów z innymi ludźmi, ponieważ za wszelką cenę starają się ukryć wielką tajemnicę, jaką jest towarzyszący ich rodzinie alkoholizm.33 Dzieci zaczynają przyjmować pewne role. Pierwszy raz napisała o tym w książce "To mi się nigdy nie przytrafi" ("It Will Never Happen To Me") amerykańska psycholog C. Black, która określiła cztery typy ról, które są przyjmowane przez dzieci z rodzin z problemami alkoholowymi: Bohater Rodzinny, Zagubione Dziecko, Maskotka i Kozioł Ofiarny. Bohater Rodzinny to najczęściej najstarsze dziecko, przejmujące role rodziców: jest odpowiedzialne, dobrze się uczy, stara się zachować pozory normalności rodziny, aby nikt nie zauważył, że istnieje jakiś problem. Dziecko takie można nazwać „małym dorosłym”, ponieważ problemy z którym musi się borykać samotnie są właśnie „dorosłe”. Poświęca się dla innych, liczy się tylko szczęście i potrzeby bliskich, nie jego. Dziecko Zagubione to druga rola przyjmowana przez dziecko. Takie dziecko stara się nie myśleć o problemie, ucieka w świat fantazji i bajek. Ukrywa swoje uczucia, tłumi je, staje się dzieckiem pomijanym i niedostrzeganym przez innych. Maskotka ma za zadanie rozładowywanie napięć w rodzinie, ma zająć uwagę domowników, odwrócić ją od rzeczywistego problemu, jakim jest alkoholizm. Maskotka w pewnym momencie również traci świadomość granicy pomiędzy realiami, a żartem. Maskotka zawsze musi robić dobrą minę do złej gry. Kozioł Ofiarny chce odwrócić uwagę od problemów alkoholowych rodziny skupiając uwagę na sobie, szczególnie przez sprawienie problemów wychowawczych. Ma za zadanie odwrócić uwagę od rzeczywistego problemu jakim jest alkoholizm w rodzinie, skupiając uwagę na swoich kłopotach, które często stwarza sobie samo 34.
Dzieci w szczególności przeżywają problem pijanego rodzica, głównie w sytuacji, gdy jest świadkiem lub ofiarą awantur, przemocy fizycznej, a nawet nadużyć seksualnych. Te sytuacje powodują, że dziecko przeżywa napięcie, lęk, dezorientację, a nawet stany paniki, przerażenia i bezradności, wobec dziejącej się wokół niego krzywdy. Poczucie bezpieczeństwa dziecka jest silnie zachwiane, a na taką sytuację, dziecko często reaguje buntem czy nienawiścią. Dziecko uczy się trzech rzeczy: „nie ufać, nie mówić, nie odczuwać” 35.
Charakterystyczne dla rodzin z problemem alkoholowym jest niezaspokajanie podstawowych psycho-społecznych potrzeb dziecka: bezpieczeństwa, miłości, czułości, życzliwości, kontaktu emocjonalnego z rodzicami, uznania, oraz sukcesu. Dziecko w takiej rodzinie doznaje wielu fizycznych i emocjonalnych szkód, których skutki odczuwane są często dopiero w życiu dorosłym. Niezaspokojenie potrzeb kontaktu emocjonalnego z rodzicami, będzie w konsekwencji przyczyniało się do zaburzeń w kontaktach międzyludzkich i nieumiejętności nawiązywania trwałych więzi i braku otwartości wobec innych występujące w życiu dorosłym. Natomiast zaburzone więzi emocjonalne w rodzinie z problemem alkoholowym, takie jak zaniedbywanie obowiązków, jakie powinny być spełniane przez rodziców, brak poszanowania, niezdolność do wyrażania własnych uczuć oraz skłonność do znęcania się zarówno pod względem psychicznym jak i fizycznym, mogą doprowadzić, do obecności cierpienia w dorosłym życiu dzieci żyjących w takich rodzinach z w wyniku występowania różnych problemów emocjonalnych. Niezaspokojenie potrzeby miłości, akceptacji i szacunku może prowadzić do ukształtowania się u dziecka zaniżonej samooceny, poczucia mniejszej wartości, oraz braku wiary we własne siły, zarówno w dzieciństwie jak również w dorosłym życiu. Zachwiane reguły rządzące życiem dziecka w rodzinie alkoholowej mogą stanowić sposób funkcjonowania również w innych grupach społecznych. Dziecko żyjące w stałym lęku, niepewności, bezsilności, izolacji i poczuciu własnej bezwartościowości, nie potrafi normalnie funkcjonować, okazuje takie uczucia jakie sam zna i jakie potrafi dawać innym 36.
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.